Çağatay Türkçesindeki Mental Fiillerde ‘Çok Katmanlılık’: Ali Şir Nevâyî Örneği
İslami Orta Asya Türk Dili’nin üçüncü evresi olarak kabul edilen ve yaklaşık beş yüz yıl tek yazı dili olarak kullanılmış olan Çağatay Türkçesi, hem dağılmış hâlde bulunan Türk lehçelerini birleştirmiş hem de 20.yüzyıl başında modern yazı dillerinin ortaya çıkışına kadar devam etmiş bir yazı dilidir...
Saved in:
| Main Author: | |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | English |
| Published: |
Atatürk University
2025-01-01
|
| Series: | Turcology Research |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3993474 |
| Tags: |
Add Tag
No Tags, Be the first to tag this record!
|
| _version_ | 1823861023727157248 |
|---|---|
| author | Selda Sandalyeci |
| author_facet | Selda Sandalyeci |
| author_sort | Selda Sandalyeci |
| collection | DOAJ |
| description | İslami Orta Asya Türk Dili’nin üçüncü evresi olarak kabul edilen ve yaklaşık beş yüz yıl tek yazı dili olarak kullanılmış olan Çağatay Türkçesi, hem dağılmış hâlde bulunan Türk lehçelerini birleştirmiş hem de 20.yüzyıl başında modern yazı dillerinin ortaya çıkışına kadar devam etmiş bir yazı dilidir. Saray mensuplarının ve yüksek zümrelerin Farsçayı çok iyi bilmelerine ve Farsçayı çok iyi kullanan şair ve yazarların yetişmesine rağmen Hüseyin Baykara ile Ali Şir Nevâyî devrinde herkes Türk dilinden bahseder olmuş, Farsça hayranlarına karşı Türkçe savunulur hâle gelmiştir. Özellikle Ali Şir Nevâyî ile bu dönem, Çağatay edebiyatının sanat ve millî ruh bakımından en yüksek dereceye ulaştığı dönem olmuş ve Çağatay edebiyatı bu dönemde klasik bir hâl almıştır. Yaklaşık olarak geçtiğimiz elli yıldan beri fiil sınıflandırmalarında yeni bir kategori olarak mental fiillerle karşılaşılmaktadır. Mental fiiller, zihindeki bazı süreçler neticesinde oluşan fiillerdir ve ‘fiil hareketinin gerçekleştiği yer’in esas alınmasıyla birlikte çalışmalarda görülmeye başlamıştır. Bahsi geçen ve zihinde gelişen süreçlerden algılama, düşünme, karar verme, hatırlama, duygusal tepkiler vermeyi dilde ifade etmekle görevlidirler. Çok katmanlılık, bir fiilin farklı anlam değişkelerinde birbirinden ayrı mental sürece Dâhil olmasını veya fiilin aynı anlam dairesi içerisinde birden fazla mental sınıfa girmesini ifade eder. ‘Çağatay Türkçesinde Mental Fiiller: Ali Şir Nevâyî Örneği’ isimli doktora tezinden elde edilmiş olan bu çalışmada, tespit edilen mental fiiller çok katmanlılık açısından incelenecektir. Çok katmanlılık aynı zamanda anlambilimin konusu olduğundan anlam geçişleri dikkate alınacaktır. |
| format | Article |
| id | doaj-art-4c82069d22e64ff3a41e0bdbb42b879e |
| institution | Kabale University |
| issn | 2822-2725 |
| language | English |
| publishDate | 2025-01-01 |
| publisher | Atatürk University |
| record_format | Article |
| series | Turcology Research |
| spelling | doaj-art-4c82069d22e64ff3a41e0bdbb42b879e2025-02-10T05:19:17ZengAtatürk UniversityTurcology Research2822-27252025-01-0182122110.62425/turcology.149842555Çağatay Türkçesindeki Mental Fiillerde ‘Çok Katmanlılık’: Ali Şir Nevâyî ÖrneğiSelda Sandalyeci0https://orcid.org/0000-0002-5443-3245Trakya Üniversitesi, Trakya, Türkiyeİslami Orta Asya Türk Dili’nin üçüncü evresi olarak kabul edilen ve yaklaşık beş yüz yıl tek yazı dili olarak kullanılmış olan Çağatay Türkçesi, hem dağılmış hâlde bulunan Türk lehçelerini birleştirmiş hem de 20.yüzyıl başında modern yazı dillerinin ortaya çıkışına kadar devam etmiş bir yazı dilidir. Saray mensuplarının ve yüksek zümrelerin Farsçayı çok iyi bilmelerine ve Farsçayı çok iyi kullanan şair ve yazarların yetişmesine rağmen Hüseyin Baykara ile Ali Şir Nevâyî devrinde herkes Türk dilinden bahseder olmuş, Farsça hayranlarına karşı Türkçe savunulur hâle gelmiştir. Özellikle Ali Şir Nevâyî ile bu dönem, Çağatay edebiyatının sanat ve millî ruh bakımından en yüksek dereceye ulaştığı dönem olmuş ve Çağatay edebiyatı bu dönemde klasik bir hâl almıştır. Yaklaşık olarak geçtiğimiz elli yıldan beri fiil sınıflandırmalarında yeni bir kategori olarak mental fiillerle karşılaşılmaktadır. Mental fiiller, zihindeki bazı süreçler neticesinde oluşan fiillerdir ve ‘fiil hareketinin gerçekleştiği yer’in esas alınmasıyla birlikte çalışmalarda görülmeye başlamıştır. Bahsi geçen ve zihinde gelişen süreçlerden algılama, düşünme, karar verme, hatırlama, duygusal tepkiler vermeyi dilde ifade etmekle görevlidirler. Çok katmanlılık, bir fiilin farklı anlam değişkelerinde birbirinden ayrı mental sürece Dâhil olmasını veya fiilin aynı anlam dairesi içerisinde birden fazla mental sınıfa girmesini ifade eder. ‘Çağatay Türkçesinde Mental Fiiller: Ali Şir Nevâyî Örneği’ isimli doktora tezinden elde edilmiş olan bu çalışmada, tespit edilen mental fiiller çok katmanlılık açısından incelenecektir. Çok katmanlılık aynı zamanda anlambilimin konusu olduğundan anlam geçişleri dikkate alınacaktır.https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3993474ali şir nevâyîçağatay türkçesimental fiillerçok katmanlılıkanlam geçişleriali shir nawâyîchagatai turkishmental verbsmulti-layeritytransitions of meaning |
| spellingShingle | Selda Sandalyeci Çağatay Türkçesindeki Mental Fiillerde ‘Çok Katmanlılık’: Ali Şir Nevâyî Örneği Turcology Research ali şir nevâyî çağatay türkçesi mental fiiller çok katmanlılık anlam geçişleri ali shir nawâyî chagatai turkish mental verbs multi-layerity transitions of meaning |
| title | Çağatay Türkçesindeki Mental Fiillerde ‘Çok Katmanlılık’: Ali Şir Nevâyî Örneği |
| title_full | Çağatay Türkçesindeki Mental Fiillerde ‘Çok Katmanlılık’: Ali Şir Nevâyî Örneği |
| title_fullStr | Çağatay Türkçesindeki Mental Fiillerde ‘Çok Katmanlılık’: Ali Şir Nevâyî Örneği |
| title_full_unstemmed | Çağatay Türkçesindeki Mental Fiillerde ‘Çok Katmanlılık’: Ali Şir Nevâyî Örneği |
| title_short | Çağatay Türkçesindeki Mental Fiillerde ‘Çok Katmanlılık’: Ali Şir Nevâyî Örneği |
| title_sort | cagatay turkcesindeki mental fiillerde cok katmanlilik ali sir nevayi ornegi |
| topic | ali şir nevâyî çağatay türkçesi mental fiiller çok katmanlılık anlam geçişleri ali shir nawâyî chagatai turkish mental verbs multi-layerity transitions of meaning |
| url | https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3993474 |
| work_keys_str_mv | AT seldasandalyeci cagatayturkcesindekimentalfiillerdecokkatmanlılıkalisirnevayiornegi |